Skip links
man in black suit standing in the hallway

DA LI OBRASCI PONAŠANJA TRAJU ČITAV ŽIVOT?

Mnogi ljudi o osobinama ličnosti ne razmišljaju samo kao o grupi ponašanja, nego kao i o trajnim predispozicijama  koje prvo postaju evidentne u djetinjstvu a kasnije se razlikuju i karakterišu ljude tokom odraslog perioda njihovog života. Iako je ova pretpostavka privlačna onima koji žele da pronađu red i predvidivost u ljudskom ponašanju isto tako postavlja izvjesna ograničenja po pitanju očekivanja ljudi da se promjene. U ovom članku, pozabavićemo se dokazima kontinuiteta osobina ličnosti zajedno sa trenutnim teorijama promjena ponašanja.

Kao što se moglo i očekivati, longitudinalna istraživanja su pokazala da se korelacija ili sličnost između rezultata testa ličnosti sprovedenog nekad u u toku života osobe i rezultati sprovedeni u nekom drugom vremenu smanjuje kako se vremenski period između testiranja povećava. Drugim riječima, test ličnosti koji radite danas može biti različit od onog koji ste radili prije deset godina ali može biti vrlo sličan onom koji ste radili prije samo godinu dana.

U pokušaju da objasne ove rezultate, psiholozi sugerišu ove promjene ne nastaju zbog fundamentalnih promjena u ličnosti osobe, nego radije zato što većina ljudi nauči da se adaptira na različita okruženja i preuzima različite uloge tokom vremena. Drugim riječima, dubinske osobine ostaju prilično dosljedne, dok površinske osobine mogu evoluirati dok osoba stiče nova ponašanja a stara se modifikuju ili odbacuju.

Neke studije koje analiziraju promjene koje se vremenom dešavaju unutar grupa ili među pojedincima sugerišu da se određene šeme ponašanja dešavaju u određenim fazama života osobe. Na primjer, tokom vremena kada podižu djecu, žena u tradicionalnoj porodici ima tendenciju da potisnu svoje asertivne i takmičarske tendencije, razvijajući veći nivo tolerancije i strpljenja, dok tokom istog perioda, muškarac potiskuje svoju toleranciju i strpljenje i razvija veći nivo asertivnosti i konkurentnosti.

Neki istraživači su studlirali i analizirali promjene koje se dešavaju u pojedincima tokom života i otkrili su da postoje značajne razlike. U dvije studije koje su izveli Caspi i Biem (1992) utvrđeno je da testovi profila ličnosti izvedeni između rane i kasne adolescencije imaju sličnost od oko 50%, dok su testovi profila ličnosti izvedeni u kasnijoj adolescenciji i odraslom dobu slični samo 25%. Stoga se može zaključiti da je druga karakteristika ljudi jeste njihova tendencija da se mnogo promjene ili vrlo malo, zavisno od njihove faze života.

Postoje takođe dokazi koji upućuju da se pojedinci razlikuju u načinu na koji se prilagođavaju promjenama u okruženju. Način na koji se adaptiraju može postati čak i najdosljednija osobina ličnosti. Na primjer, način na koji se osoba snalazi u prelazu između osnovne i srednje škole može otkriti mnogo više o tome kako će se osoba snaći u tranziciji između fakulteta i zaposlenja nego test ličnosti koji je radila na fakultetu. Takođe se može zaključiti da ponašanje osobe mjereno tokom perioda tranzicije i promjena, ne mora nužno predvidjeti ponašanje tokom perioda stabilnosti.

Ako se većina ljudi nauči prilagoditi različitim ulogama i okruženjima, ne bi trebalo da čudi da imaju tendenciju da se ponašaju slično u dobro definisanim situacijama u kojima su zahtjevi ponašanja specifični i očekivanja su jasna. Razlike u tipu ličnosti obično imaju manji uticaj na ponašanja koja se pokazuju u tim situacijama, kao što grupu ljudi sposobnost da se adaptira vodi ka određenom setu ponašanja. U ovakvim situacijama  različita ponašanja između individua postaju sve više primjetna.

Kako bilo, ovi dokazi nas ne bi trebali voditi ka zaključku da su karakteristike ljudske ličnosti vrlo različite zato što, u stvari, nisu. Određene dubinske osobine su vrlo konzistentne i ponavljaju se tokom nečijeg života, kao što su plahost, agresivnost, ekstroverzija i fizička privlačnost.

Obzirom da PDA procjena ne mjeri dubinske osobine, nego radije površinske osobine i obzirom da emocionalno zdrave osobe mogu adaptirati svoje ponašanje, očekivano je da individualni obrasci ponašanja mjereni sa PDA mogu da se promjene do određenog stepena kao rezultat učenja i u cilju adaptacije na različite situacije tokom nečijeg života.